Giữa tháng 6/2005, ở lễ tốt nghiệp của trường Stanford (Mỹ), Steve Jobs,
Giám đốc điều hành của Apple và xưởng phim Pixar Animation Studio đã có
bài phát biểu gây chấn động ở các giảng đường ĐH, được đăng tải trên các
báo giáo dục và kinh doanh toàn thế giới và lan rộng trên Internet.

Tôi
rất vinh dự được có mặt tại lễ phát bằng tốt nghiệp của các bạn ngày
hôm nay tại một trường đại học danh giá nhất thế giới. Tôi chưa từng tốt
nghiệp cao đẳng. Thật lòng mà nói, tôi chưa từng học đại học. Hôm nay,
tôi muốn kể các bạn nghe ba câu chuyện trong cuộc đời tôi. Chỉ vậy thôi,
không có gì to tát, chỉ là ba câu chuyện.

Tôi bỏ học trường Cao
Đẳng Reed sau sáu tháng nhưng vẫn loanh quanh đến tận 18 tháng nữa mới
thực sự ra đi. Tại sao tôi lại bỏ học?
Mọi thứ bắt đầu từ lúc tôi
chào đời. Mẹ đẻ tôi là một SV trẻ mới tốt nghiệp cao đẳng, chưa chồng,
và bà quyết định cho tôi làm con nuôi. Bà tin rằng nên để những người
tốt nghiệp cao đẳng nuôi tôi và đã sắp xếp mọi thủ tục để tôi trở thành
con nuôi của 2 vợ chồng luật sư ngay sau khi chào đời. Chẳng thể ngờ,
đến lúc tôi chào đời, họ lại đổi ý muốn có con gái. Thế là, bố mẹ tôi
bây giờ, lúc đó đang trong danh sách chờ đợi, nhận được một cú điện
thoại lúc nửa đêm: "Có một bé trai mới sinh chưa ai nhận. Ông bà có muốn
nhận không?" Họ nói: "Dĩ nhiên rồi". Sau này, mẹ đẻ tôi mới biết là mẹ
tôi chưa bao giờ tốt nghiệp cao đẳng và thậm chí cha tôi còn chưa tốt
nghiệp cấp ba. Bà nhất định không ký giấy cho con nuôi. Đến vài tháng
sau, bà mới nhượng bộ khi bố mẹ tôi hứa sau này sẽ cho tôi vào cao đẳng.

Sau
17 năm, tôi vào cao đẳng thật. Nhưng tôi lại ngu ngốc chọn trường đắt
tiền ngang với Stanford, và toàn bộ số tiền dành dụm của bố mẹ tôi,
những người lao động chân tay, đổ vào trả tiền học. Sau sáu tháng, tôi
thấy việc đầu tư này thật vô nghĩa. Tôi không biết mình muốn làm gì và
cũng không biết trường cao đẳng sẽ giúp mình như thế nào. Thế mà tôi vẫn
đang tiêu tốn những đồng tiền bố mẹ đã phải dành dụm cả đời Tôi quyết
định bỏ học và tin rằng, mọi thứ rồi cũng sẽ ổn thỏa. Lúc đó thật sự rất
run, nhưng giờ nhìn lại, tôi hiểu đó là quyết định đúng đắn nhất của
mình. Ngay khi quyết định bỏ học, tôi đã bỏ những môn bắt buộc mà mình
không thích và bắt đầu kiếm các lớp có vẻ thú vị hơn.

Mọi chuyện
không dễ dàng chút nào. Tôi không có phòng trọ nên tôi phải ngủ nhờ dưới
sàn nhà trong phòng của các bạn. Tôi mua đồ ăn bằng 5$, tiền công trả
lại các chai Coca-cola và mỗi tối Chủ nhật tôi lại đi bộ 7 dặm qua bên
kia thành phố để có được một bữa ăn ngon ở trại Hare Krishna. Tôi rất
thích món ăn ở đó. Sau này, tôi mới biết được những gì tôi đã phải trải
qua khi cố theo đuổi niềm đam mê của mình là vô giá. Tôi sẽ lấy một ví
dụ cho các bạn:
Có lẽ lúc đó, Reed là trường duy nhất của cả nước
giới thiệu nghệ thuật viết chữ đẹp. Khắp khu học xá, tất cả các poster,
tiêu đề của mỗi bức tranh vẽ đều được viết tay rất đẹp. Vì tôi đã thôi
học và không phải tham gia vào những khóa học thông thường nên tôi đã
quyết định tham gia khóa nghệ thuật viết chữ đẹp. Tôi học cách viết các
chữ có nét ở chân, những biến đổi về khoảng cách giữa các nét chữ, học
cách trình bày một bản in lớn sao cho đẹp. Tôi nhận thấy đây là một môn
học mang tính nghệ thuật, lịch sử và đẹp một cách tinh vi mà khoa học
không thể làm được.


Những thứ đó dường như chẳng có ý nghĩa
thực tế gì cho cuộc sống của tôi. Tuy nhiên, 10 năm sau đó, khi chúng
tôi đang thiết kế thế hệ đầu tiên của máy tính Machintosh, tất cả những
điều đó trở lại với tôi. Và chúng tôi đã thiết kế để cài đặt tất cả
những mẫu chữ đó vào Mac. Nó là máy tính đầu tiên có những mẫu chữ nghệ
thuật rất đẹp. Nếu tôi không tham gia vào khóa học đó ở trường thì Mac
sẽ chẳng bao giờ có nhiều phông chữ như vậy. Kể từ khi Windows copy
những mẫu chữ đó của Mac thì không có một máy tính cá nhân nào không có
những phông chữ đó. Nếu tôi không bỏ học tôi sẽ không tham gia vào khóa
học viết chữ đẹp và tất cả các máy tính cá nhân bây giờ có thể chẳng có
được chúng. Tất nhiên là khi tôi đang ở trường cao đẳng thì tôi không
thể kết nối những điểm mốc đó khi nó còn đang ở tương lai. Nhưng 10 năm
sau thì những điều đó rất, rất rõ ràng.

Một lần nữa, ta không thể
biết những điểm mốc có nối với nhau trong tương lai không, các bạn chỉ
có thể biết những điều đó khi nhìn lại mà thôi. Vì thế, các bạn phải tin
rằng, theo một cách nào nó, những điểm mốc sẽ nối kết với nhau trong
tương lai của bạn. Các bạn phải tin vào một số thứ khác như: sự quyết
tâm, vận mệnh, cuộc sống, nhân quả hoặc bất cứ cái gì. Phương pháp đó
chưa bao giờ làm tôi thất vọng và nó đã tạo ra những thay đổi trong cuộc
sống của tôi.


Phần 2 - Câu chuyện về tình yêu và sự mất mát

Tôi
rất may mắn khi đã tìm ra việc mình muốn làm từ rất sớm. Woz và tôi đã
sáng lập Apple trong gara của bố mẹ tôi khi tôi 20 tuổi. Chúng tôi làm
việc rất chăm chỉ để sau 10 năm, từ chỗ chỉ có 2 người trong một gara,
Apple đã phát triển thành một công ty trị giá 2 tỷ đô la Mỹ với hơn 4000
nhân viên. Một năm trước đây, chúng tôi vừa mới bỏ đi sáng tạo đầu tiên
của mình, máy tính Macintosh và tôi vừa mới bước sang tuổi 30. Rồi sau
đó, tôi bị sa thải. Làm sao mà bạn lại có thể bị công ty do mình sáng
lập sa thải cơ chứ ? Oh, khi Apple phát triển lớn hơn, chúng tôi đã thuê
một người mà tôi nghĩ là có khả năng cùng tôi lãnh đạo công ty và
khoảng một năm gì đó, mọi việc rất khả quan. Nhưng sau đó, quan điểm của
chúng tôi về tương lai bắt đầu khác nhau và thậm chí chúng tôi còn trở
nên bất hòa. Khi mối bất hòa đó xảy ra, hội đồng quản trị đã đứng về
phía anh ta. Và tôi, ở tuổi 30, bị sa thải một cách rất rõ ràng. Những
điều mà tôi theo đuổi trong suốt cuộc đời đã biến mất, chúng đã bị phá
hủy.

Trong một vài tháng, tôi thực sự chẳng biết phải làm gì. Tôi
cảm giác rằng mình đã làm những thế hệ đi trước tôi thất vọng và rằng
tôi đã đánh rơi lá cờ khi nó được chuyền đến tay tôi. Tôi đã gặp David
Packard và Bob Noyce, cố gắng xin lỗi cho việc cư xử không hay của mình.
Tôi đã thua một cách rõ ràng và thậm chí, tôi đã có ý định bỏ đi khỏi
thung lũng đó. Nhưng có điều gì đó bắt đầu chầm chậm sáng lên trong tôi.
Tôi vẫn rất yêu quý những gì tôi đã làm. Sự việc xảy ra ở Apple có thay
đổi tình yêu đó một chút nhưng trong tôi, tình yêu ấy vẫn còn. Vì thế,
tôi đã quyết định bắt đầu lại.

Ngay lúc đó tôi không nhận thấy,
nhưng sau này, tôi mới biết việc bị Apple sa thải hóa ra lại là việc tốt
đẹp nhất trong đời tôi. Gánh nặng của sự thành công đã được thay thế
bằng ánh sáng của sự bắt đầu mới tuy không có gì chắc chắn. Tôi đã để
cho mình tự do bước vào một quãng đời đầy sáng tạo của cuộc đời mình.

Trong
khoảng 5 năm sau đó, tôi đã bắt đầu xây dựng công ty NeXT và một công
ty khác tên là Pixar. Tôi gặp và đã yêu một người phụ nữ tuyệt vời,
chính là vợ tôi sau này. Pixar đã sáng tạo ra phim truyện hoạt hình máy
tính đầu tiên trên thế giới, câu chuyện đồ chơi. Hiện tại, nó đã trở
thành xưởng phim hoạt hình thành công nhất trên thế giới. Một sự kiện
thay đổi đáng ghi nhớ đã xảy ra, Apple mua NeXT, tôi trở lại Apple, và
những kỹ thuật mà NeXT đã phát triển trở thành nguồn sinh khí cho thời
kỳ phục hồi của Apple. Tôi và Laurene cũng có một gia đình hạnh phúc.

Tôi
hoàn toàn tin rằng điều này sẽ chẳng bao giờ xảy ra nếu tôi không bị
Apple sa thải. Đó là một viên thuốc đắng nhưng tôi chắc bệnh nhân sẽ rất
cần nó. Đôi khi cuộc sống dường như muốn cố tình đánh ngã bạn. Nhưng
đừng mất lòng tin. Tôi biết chắc rằng, điều duy nhất giúp tôi tiếp tục
bước đi chính là tình yêu mà tôi dành cho những gì tôi đã làm. Các bạn
phải tìm ra được cái các bạn yêu quý. Điều đó luôn đúng cho công việc và
cho cả những người thân yêu của bạn. Công việc sẽ chiếm phấn lớn cuộc
đời bạn và cách duy nhất để thành công một cách thực sự là làm những
việc mà bạn tin là những việc tuyệt vời. Và cách duy nhất để tạo ra
những công việc tuyệt vời là bạn hãy yêu việc mình làm. Nếu các bạn chưa
tìm thấy nó, hãy tiếp tục tìm. Đừng bỏ cuộc bởi vì bằng trái tim bạn,
bạn sẽ biết khi bạn tìm thấy nó. Và cũng giống như bất kỳ mối quan hệ
tuyệt vời nào, nó sẽ trở nên tốt dần lên khi năm tháng qua đi. Vì vậy
hãy tiếp tục tìm kiếm cho đến khi bạn tìm được nó. Đừng từ bỏ.

Phần cuối: Câu chuyện về cái chết
Khi
17 tuổi, tôi đọc được một câu châm ngôn như sau: Nếu bạn sống mỗi ngày
đều như ngày cuối cùng của mình, một ngày nào đó bạn sẽ hoàn toàn tin
rằng mình đúng". Câu châm ngôn đó đã để lại ấn tượng trong tôi và kể từ
đó, trong suốt 33 năm qua, tôi luôn nhìn vào gương mỗi sáng và tự hỏi:
"Nếu hôm nay là ngày cuối cùng của đời tôi, tôi sẽ muốn làm gì và tôi
chuẩn bị làm gì hôm nay?" Và nếu trong nhiều ngày, câu trả lời vẫn là
"không" thì tôi biết, mình cần phải thay đổi điều gì đó.
follow your heart.
Suy
nghĩ mình sắp chết là điều quan trọng nhất giúp tôi đưa ra những chọn
lựa lớn cho cuộc đời mình. Bởi vì gần như tất cả mọi điều - từ sự kỳ
vọng của mọi người, tất cả niềm tự hào cho đến nỗi sợ phải đối mặt với
sự xấu hổ hay thất bại - tất cả sẽ biến mất khi bạn phải đối mặt với cái
chết. Khi đó, chỉ còn lại điều gì thực sự quan trọng. Ý nghĩ rằng chúng
ta đang đối mặt với cái chết là cách tốt nhất mà tôi biết để tránh khỏi
việc ta thấy sợ hãi khi sắp mất thứ gì đó. Bạn đã bị bóc trần. Chẳng có
lý do gì để bạn không lắng nghe sự mách bảo của trái tim mình.
Khoảng
một năm trước đây tôi đã bị chẩn đoán là bị ung thư. Tôi đã chụp cắt
lớp lúc 7:30 sáng và trên phim hiện rõ ràng một khối u trong tuyến tụy.
Thậm chí tôi chẳng biết tuyến tụy là cái gì. Các bác sỹ nói với tôi rằng
đây là một dạng của ung thư và bệnh này không chữa được, và rằng tôi
nên chuẩn bị tinh thần mình sẽ chỉ sống được từ 3 đến 6 tháng nữa thôi.
Bác sỹ của tôi khuyên tôi về nhà và sắp xếp lại công việc của mình, đó
là cách họ nói khi khuyên bệnh nhân chuẩn bị cho cái chết. Điều đó có
nghĩa là hãy về và sử dụng mấy tháng còn lại để nói với các con bạn
những gì mà bạn dự định sẽ nói với chúng trong khoảng mười năm tới. Điều
đó cũng có nghĩa là hãy cố gắng kín đáo để gia đình bạn có thể chấp
nhận điều này một cách dễ dàng hơn. Điều đó có nghĩa là bạn hãy nói lời
vĩnh biệt.Tất cả mọi ngày tôi đều sống với sự chẩn đoán đó. Sau đó, vào
một buổi tối, tôi tiến hành kiểm tra sinh thiết, họ đút một cái ống qua
cổ họng tôi, luồn sâu xuống dạ dày, sâu xuống ruột, ấn một cái kim vào
tuyến tụy của tôi để lấy mẫu một số tế bào của khối u. Khi đó, tôi rất
bình thản, nhưng vợ tôi, người có mặt lúc đó đã kể với tôi rằng khi các
bác sỹ phân tích những tế bào đó dưới kính hiển vi, họ đã reo lên khi
phát hiện ra rằng đây là một trường hợp ung thư tuyến tụy hiếm hoi có
thể chữa được bằng cách phẫu thuật. Tôi được phẫu thuật và giờ tôi đã
khỏe lại.
Đó là cảm giác mà tôi đã có khi phải đối mặt với cái chết
và tôi cũng hy vọng tôi sẽ còn cái cảm giác đó một vài thập kỷ nữa. Khi
đã từng trải qua điều đó, tôi có thể nói với các bạn một cách chắn chắn
hơn là chỉ đơn thuần nhắc đến cái chết như là một điều hữu ích nhưng chỉ
hoàn toàn là một nội dung mang tính trí tuệ mà thôi.
Không ai muốn
chết. Thâm chí những người muốn được lên thiên đàng cũng không muốn chết
để được lên đó. Và cái chết là cái đích mà tất cả chúng ta đều phải
đến. Không ai thoát khỏi nó. Và đó là cách mà nó phải diễn ra bởi lẽ Cái
Chết chính là sáng tạo tuyệt vời nhất của Cuộc Sống. Đó chính là tác
nhân thay đổi Cuộc Sống. Nó loại đi những người già để mở đường cho
những người trẻ. Ngay lúc này, các bạn đang là những người trẻ tuổi,
nhưng sẽ không lâu nữa, khi các bạn tốt nghiệp, rồi trở nên già đi, và
sẽ bị loại bỏ. Tôi xin lỗi vì hơi xúc động nhưng đó là sự thật.
Thời
gian của các bạn là có hạn, vì thế đừng lãng phí để sống cuộc đời của ai
đó. Đừng nhốt mình trong những tín điề, sống như vậy là sống bằng suy
nghĩ của những người khác. Đừng để quan điểm của những người khác làm mờ
nhạt đi quan điểm của chính bản thân bạn. Và điều quan trọng nhất là
hãy dũng cảm đi theo sự mách bảo của trái tim và trực giác của mình.
Bằng cách nào đó, chúng biết rõ bạn thực sự muốn trở thành cái gì. Những
điều khác chỉ là thứ yếu.Khi còn trẻ, có một cuốn sách kỳ lạ được xuất
bản với cái tên Cẩm nang Toàn Thế Giới, cuốn sách này giống như kinh
thánh của thế hệ chúng tôi. Người sáng tạo ra cuốn sách này là Steward
Brand, một nghiên cứu sinh ở Menlo Park, cách đây không xa. Anh ta đã
tạo ra nó bằng cảm giác đầy tính thi sỹ của mình. Thời điểm đó là vào
cuối thập kỷ 60, trước khi có máy tính cá nhân và máy tính xách tay. Tất
cả cuốn sách được đánh bằng máy chữ, cắt bằng kéo và bằng máy ảnh. Nó
giống như trang Google trên giấy vậy, 35 năm trước khi có trang Google.
Nó thực sự mang tính duy tâm, được tạo ra từ những công cụ tinh xảo và
những ý tưởng vĩ đại.
Steward và các đồng sự của ông đã xuất bản một
số tập của Cẩm nang Toàn Thế Giới và sau đó, họ xuất bản tập cuối cùng.
Thời gian đó vào khoảng giữa những năm 70 và tôi bằng tuổi các bạn bây
giờ. Ở trang bìa sau của cuốn sách có in ảnh một con đường vùng nông
thôn trong ánh bình minh, điều mà bạn có thể tìm thấy sự an bình nếu bạn
là người ưa mạo hiểm. Bên dưới tấm ảnh có dòng chữ: "Hãy luôn khao
khát. Hãy cứ dại khờ" Đó là lời tạm biệt của họ khi kết thúc cuốn sách.
"Hãy luôn khao khát. Hãy cứ dại khờ". Và tôi luôn cầu chúc điều đó cho
chính mình. Và giờ đây, các bạn đã tốt nghiệp và chuẩn bị bước vào con
đường mới, tôi cầu chúc điều đó cho các bạn.
Hãy luôn khao khát. Hãy cứ dại khờ
Cảm ơn các bạn rất nhiều.